Οινόη και Θέρμα Ικαρίας μέλη της Αθηναϊκής Συμμαχίας
Δεν είναι γνωστό πότε εμφανίζονται οι πρώτοι κάτοικοι της Ικαρίας και τούτο διότι μέχρι σήμερα δεν έχουν γίνει συστηματικές αρχαιολογικές έρευνες. Από τα λίθινα εργαλεία που έχουν συλλεχθεί φαίνεται ότι στο νησί αναπτύχθηκε κατά την εποχή του λίθου ένας αξιόλογος πολιτισμός.
Το όνομα της Ικαρίας, συνυφασμένο με το μύθο του Δαίδαλου και του Ίκαρου, απαντά κατά τα αρχαία χρόνια και ως Δολίχη ή Μάκρις, λόγω του μακρόστενου σχήματός της. Επίσης Δολίχη ονομαζόταν και η αρχαία Οινόη στο βόρειο μέρος του νησιού, στον σημερινό Κάμπο, ονομασία που διατήρησε μέχρι και τους βυζαντινούς χρόνους. Το 750 π.Χ. το νησί κατοικείται από τους Πελασγούς, αλλά και από κρήτες ή φοίνικες θαλασσοκράτες.
Κατά τους αρχαϊκούς χρόνους εικάζεται ότι ιδρύθηκαν και οι υπόλοιπες πόλεις του νησιού: Δράκανο και Θέρμαι. Δεν γνωρίζουμε ακόμη εάν το Δράκανο ήταν πόλη ανεξάρτητη ή υπαγόταν στους Θερμαίους, πράγμα πολύ πιθανόν. Πιθανότατα μετά την οχύρωση του Δράκανου, οι κάτοικοί του να θέλησαν να αποσχιστούν από τους Θερμαίους.
Η Οινόη και τα Θέρμα, έφτασαν στο απόγειο της ακμής τους και ήταν σε θέση να καταβάλουν συνολικά δύο σχεδόν τάλαντα στο κοινό ταμείο της Συμμαχίας στη Δήλο. Πρόκειται φυσικά για το άθροισμα δύο εισφορών, καθώς – γεγονός ασυνήθιστο- οι πόλεις της Ικαρίας ήταν εντελώς ανεξάρτητες και διατηρούσαν , η κάθε μία, χωριστές σχέσεις, με την Αθηναϊκή Συμμαχία.
Σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας τους η Οινόη και τα Θέρμα, αποκομμένες η μία από την άλλη, στις αντίθετες πλευρές της οροσειράς του νησιού, έζησαν ως δύο ξεχωριστές κοινότητες και μάλλον ποτέ δεν έτυχε να ενωθούν για να αντιμετωπίσουν από κοινού κάποιο σημαντικό ζήτημα.
Θέρμα Ικαρίας, η δεύτερη πόλη της Αρχαίας Ικαρίας
Τα Θέρμα Ικαρίας, η δεύτερη πόλη της αρχαίας Ικαρίας, ήταν κτισμένη στη νότια υπήνεμη ακτή του νησιού, στους πρόποδες της οροσειράς Πράμνος, με τις απότομες βουνοκορφές που απομονώνουν με το ύψος τους το νότιο τμήμα του νησιού από την Οινόη, που βρισκόταν στη βόρεια πλευρά (το σημερινό χωριό Κάμπος Ικαρίας). Φαίνεται ότι οι Θέρμαι ήταν η πρώτη επίσημη ελληνική αποικία των Μιλήσιων στην Ικαρία. Η γεωγραφική θέση της κοιλάδας των Θερμών συνηγορεί σε αυτό καθώς “βλέπει” προς τα νοτιοανατολικά μικρασιατικά παράλια, στην περιοχή δηλαδή που βρισκόταν άλλοτε η αρχαία Μίλητος.
Αξιολογώντας τα ευρήματα των Θέρμων και της ευρύτερης περιοχής πιστεύουμε ότι οι Θερμαίοι εξ Ικάρου δεν διέμεναν σε μια πόλη τειχισμένη, αλλά κατοικούσαν κωμηδόν, δηλαδή κατά κώμας και χωριά. Διοικητικό κέντρο πρέπει να ήταν το σημερινό χωριό Καταφύγι(-ον) με την ισχυρή ακρόπολη του, βόρεια των σημερινών Θέρμων και οικονομικό κέντρο οι Θέρμες, τα σημερινά Θέρμα.
Η πόλη των Θερμαίων αναφέρεται στους καταλόγους της Α’ Αθηναϊκής συμμαχίας (478 – 477 π.Χ) αλλά και της Β’ (378 – 377 π.Χ), και το χρηματικό ποσό το οποίο κατέβαλαν στα ταμεία της συμμαχίας, δεν ήταν διόλου ευκαταφρόνητο. Για παράδειγμα το έτος 450 π.Χ πλήρωσαν 3.000 δραχμές, ποσό μικρότερο από αυτό που κατέβαλαν οι Οίναίοι το ίδιο έτος (1 τάλαντο και 2.000 δραχμές).
Οι Θερμαίοι αξιοποίησαν τον πράμνειο οίνο, την κτηνοτροφική παραγωγή και κυρίως τις ιαματικές πηγές. Αρκετός κόσμος προσήρχετο σ’ αυτά τα λουτρά για θεραπεία, τόσο από τα γύρω νησιά, όσο και από τις απέναντι Μικρασιατικές πόλεις.
Ανατολικά από τα Θέρμα Ικαρίας, στη θέση Λουμακιά, ευρίσκονται τα «Χαλασμένα Θέρμα». Πρόκειται για λουτρικό συγκρότημα, διευθετημένο σε δύο επίπεδα. Στο κάτω υπάρχει η θερμοπηγή και λείψανα λουτρικών εγκαταστάσεων. Στο άνω επίπεδο υπάρχει τριμερής δεξαμενή νερού, όπου εκεί καταλήγει μεγάλο υδραγωγείο, το οποίο ξεκινά από την θέση του «Λιχνού το πέραμα», στην ανατολική όχθη του ρέματος των Θέρμων.
Κατά τον 3ο αιώνα παρατηρούμε δραστηριοποίηση προς αξιοποίηση των λουτρών. Εκτός από τα Xαλασμένα Θέρμα, παρατηρήσαμε οικοδομικές δραστηριότητες και γύρω από τις θερμοπηγές της Αγ. Κυριακής.
Η Ακρόπολη των Θερμών
Στα βόρεια των Θέρμων, στο χωριό Καταφύγι(-ον), σώζονται τα ερείπια της ακροπόλεως. Ο χώρος φαίνεται ότι κατοικήθηκε ήδη από τα νεολιθικά χρόνια. Σώζονται ερείπια τειχών και της πύλης, οικοδομών, καθώς και κρήνη στη βόρεια πλαγιά του βουνού, εν μέρει λαξευμένη στο βράχο και στεγασμένη κατά το εκφορικό σύστημα.
Βόρεια της ακρόπολης έχουν ανασκαφεί τάφοι από τον καθηγητή Ν. Κοντολέοντα και την αρχαιολόγο Βαρ. Φιλιππάκη. Πρόκειται για πυρές και ταφές από τη γεωμετρική εποχή και ύστερα. Οι τάφοι είναι κιβωτιόσχημοι και οι πλευρές τους είναι επενδεδυμένες με σχιστόλιθο. Στους τάφους ευρέθησαν αγγεία και πόρπες της γεωμετρικής εποχής, κορινθιακοί κρύβαλλοι, μελανόμορφα και ερυθρόμορφα αγγεία, κάτοπτρα, στλεγγίδες και γεωργικά εργαλεία από χαλκό ή σίδηρο.
Το 1933 βρέθηκε η περίφημη στήλη της Ικαρίας, έργο του Παλίονος του Πάριου. Πρόκειται για επιτύμβιο ανάγλυφο του 460 π.Χ., την οποία μελέτησε και δημοσίευσε ο Ν. Κοντολέων. Σήμερα εκτίθεται στο κοινό στο Μουσείο του Αγίου Κηρύκου, αλλά και στο Καταφύγι στον προθάλαμο του σχολείου μπορεί να δει κανείς ένα αρκετά πιστό αντίγραφο.
Η στήλη της Ικαρίας: επιτύμβιο ανάγλυφο του 460 π.Χ., έργο του γλύπτη Παλίονος του Πάριου. Αρχαιολογικό Μουσείο Αγ. Κηρύκου (φωτ.: Θ. Κατσαρός)
Το τέλος της Αρχαίας Πόλης των Θερμών
Μεγάλη ακμή γνώρισαν οι Θέρμες κατά την κλασική και ελληνιστική περίοδο. Εντατικοποίησαν την εκμετάλλευση των ιαματικών πηγών και μετονομάστηκαν σε «Ασκληπιείς» κυκλοφορώντας μάλιστα νόμισμα δικό τους! Σήμερα, προς το παρόν, διαθέτουμε τρία νομίσματα με τη επιγραφή «Ασκληπιέων». Το ένα νόμισμα ευρίσκεται στην Εθνική βιβλιοθήκη των Παρισίων, το δεύτερο βρέθηκε στο χωριό Περδίκι από τον Κ. Σαφό, μαζί με ένα τρίτο ανεπίγραφο, που βρέθηκε στο χωριό Καταφύγι. Τα νομίσματα αυτά εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αγ. Κηρύκου.
Οι έριδες μεταξύ των ελληνιστικών κρατών, ο ανταγωνισμός Μακεδόνων και Πτολεμαίων για την κυριαρχία στο Αιγαίο, οι συγκρούσεις του Αντιόχου του Γ με την Πέργαμο, η ανάμιξη των Ροδίων, η επανάσταση του Αριστόνικου (133-129 π.Χ.) και η εν γένει αναταραχή που δημιουργήθηκε στις απέναντι Μικρασιατικές πόλεις και τέλος η επέμβαση των Ρωμαίων, φαίνεται ότι είχαν δυσμενείς επιπτώσεις στην οικονομία των Θερμαίων και συνετέλεσαν στην αποδιοργάνωση και παρακμή της πόλης.
Ωστόσο η χρήση των ιαματικών λουτρών ποτέ δεν σταμάτησε και συνεχίστηκε τόσο κατά τη διάρκεια της Ρωμαιοκρατίας, όσο και κατά τους Βυζαντινού χρόνους.
